एजेन्सी । गर्मीमा फ्रिजको चिसो पानीले हामीलाई राहत दिन्छ तर यसले स्वास्थ्यमा पनि धेरै हानि गर्छ । फ्रिज किन्नु पनि सबैको लागि सम्भव छैन । एनएफएचएस ५ को तथ्यांकले आज पनि ३७% परिवारमा फ्रिज रहेको देखाएको छ, तर म भनौँ भने बिजुली बिना चल्ने फ्रिज, जसमा फलफूल र तरकारीसम्म पानी ताजा र चिसो राख्न सकिन्छ । यसको मूल्यहरू पनि धेरै कम छन्, त्यसैले तपाइँ सायद यसलाई विश्वास गर्नुहुन्न।
वास्तवमा, गुजरातका निवासी मनसुखभाई प्रजापतिले बिजुली बिना चल्ने फ्रिजको आविष्कार गरेका छन्। मनसुखभाइको फ्रिज पूर्णतया पर्यावरण अनुकूल छ। यसमा पानी, दूध, तरकारी, फलफूल धेरै दिनसम्म ताजा रहन्छ।
मनसुखभाईले परम्परागत विधि बाहेक नयाँ प्रविधिबाट माटोका भाँडा बनाउने काम पनि गरिरहेका छन् । मनसुखभाईले मिट्टीकुल नामबाट व्यवसाय सञ्चालन गर्दै वार्षिक ३ करोडभन्दा बढीको व्यापार गरिरहेका छन् ।
चाखलाग्दो कुरा के छ भने मनसुखभाइ कक्षा १० पास पनि छैनन् । १० कक्षा फेल भएपछि उनले थप पढाइ गरेनन् । वास्तवमा मनसुखभाई कुमाले समुदायबाट आएका हुन् । उनीहरुको परिवारले वर्षौंदेखि माटोको भाँडा बनाउने गर्दथे । मनसुखभाइको बाल्यकाल चरम गरिबीमा बित्यो ।मनसुखभाई भन्छन्, आमा बिहान ४ बजे उठेर माटो लिन जानुहुन्थ्यो । बुवा र परिवारका सदस्यले माटोको भाँडा बनाउनुहुन्थ्यो तर मेहनत अनुसार कमाइ हुन्न ।
मनसुखभाइका आमाबुवाले पढेर लेखेर समाजको बन्धन तोडेर केही राम्रो गर्ने चाहना राख्नुभयो तर कक्षा १० मा फेल भएपछि उनले थप पढाइ नगर्ने निर्णय गरे ।
त्यसपछि १५ वर्षको उमेरमा मनसुखभाइका बुवाले उनको लागि चिया पसल खोले। मनसुखभाइले चिया बेच्न थाले । एक दिन माटोबाट बनेको काबेलु अर्थात टाईल बनाउने कारखानाका मालिक चिया खान पसलमा आएका बताउँछन् । यसै क्रममा उनले मनसुखभाईलाई कारखानामा काम गर्ने प्रस्ताव गरे र त्यहीँबाट उनको जीवनको नयाँ सुरुवात भयो ।
काबेलुको कारखानामा काम गरेबापत मनसुखभाईले तीन सय रुपैयाँ मात्र पाउथे । त्यसपछि उनले आफ्नै व्यवसाय सुरु गर्ने निर्णय गरे।यसका लागि मनसुखभाईले एक सेठसँग ५० हजार रुपैयाँ ऋण मागेका थिए तर उनका परिवारका सदस्य मानेनन् । यो रकम तिर्न नसकिने परिवारका सदस्यलाई डर थियो । त्यसपछि मनसुखभाईले ३० हजार ऋण लिएर व्यवसाय सुरु गरे ।
मनसुखभाईले प्रदुषण नियन्त्रण गर्न डिजाइन गरेको माटोको भाँडो बनाउने मेसिन पहिलो पटक आविष्कार गरेका थिए। यससँगै उनले २ हजार २ सय स्क्वायर फिट जग्गामा आफ्नो सेटअप गरेर काम सुरु गरेका छन् । २ वर्षको मिहिनेतपछि सन् १९९० मा मनसुखभाईले सफलता हात पारे । त्यसपछि उसले माटोको पानी प्यूरिफायर बनायो।
मनसुखभाईले २५० भन्दा बढी वस्तु बनाउँदै आएका छन् । भान्सामा प्रयोग हुने हरेक वस्तु माटोबाट बनाउँदै आएका छन् ।
सन् २००१ को गुजरात भूकम्पका कारण मनसुखभाईलाई धेरै नोक्सान हुँदा व्यापारले गति लिएको थियो। त्यसपछि उनलाई बिना बिजुली चल्ने फ्रिज बनाउने आइडिया आयो ।
सामानलाई चिसो र ताजा राख्न सक्ने माटोबाटै उत्पादन गर्नुपर्छ भन्ने उनको विचार थियो । यो बत्ती बिना चल्यो र आम मानिसले सजिलै किन्न सक्थे, तर यसलाई बनाउन पनि २ वर्ष लाग्यो।
माटोले बनेको यो फ्रिजमा फलफूल र तरकारी ५ देखि ६ दिनसम्म ताजा रहन्छ । यसमा औषधि र अन्य सामान पनि राख्न सकिन्छ । यो फ्रिज पूर्णतया पर्यावरण अनुकूल छ।
मनसुखभाइको माटोको फ्रिजको स्वदेशमा मात्रै होइन विदेशमा पनि माग छ । यसको सबैभन्दा सानो साइज ३ हजार रुपैयाँमा उपलब्ध छ।
बिजुलीविना चल्ने फ्रिजको सफलतापछि मनसुखभाईले सन् २००२ मा वाङ्कनेरमा मित्तिकुलको नाममा ७ लाख रुपैयाँ ऋण लिएर कम्पनी खोलेका थिए । अहिले मनसुखभाईले २५० भन्दा बढी वस्तु बनाएर बजारीकरण गरिरहेका छन् । भान्साकोठामा प्रयोग हुने हरेक वस्तु माटोबाट तयार गर्दैछन् । उनीहरुले २५० भन्दा बढी महिलालाई रोजगारी दिइरहेका छन् ।
मनसुखभाईलाई उनको अनौठो आविष्कारका लागि धेरै पुरस्कार प्रदान गरिएको छ। उनलाई पेरिस सरकारले पनि सम्मान गरेको छ । यसका साथै उनले भारतका पूर्व राष्ट्रपति अब्दुल कलाम, प्रतिभा पाटिल र प्रणव मुखर्जीबाट पनि धेरै राष्ट्रिय पुरस्कार प्राप्त गरिसकेका छन्।
