एजेन्सी । भारतका महाराष्ट्र राज्यको अहमदनगर जिल्लामा अवस्थित हरिश्चन्द्रगढको पहाडमा रहेको केदारेश्वर गुफा मन्दिर धार्मिक तथा रहस्यमय दृष्टिकोणले निकै चर्चित छ ।

यस मन्दिरलाई लिएर एउटा अद्भुत कथा छ – यो मन्दिर केवल एकवटा खम्बामा टिकेको छ, र बाँकी तीन खम्बा पहिले नै भाँचिसकेका छन् । जनविश्वास अनुसार यी चार खम्बाहरू चार युगहरूको प्रतिनिधित्व गर्दछन्स् सत्य युग, त्रेता युग, द्वापर युग, र कलियुग ।

हाल मन्दिरमा केवल कलियुगको खम्बा मात्र बाँकी छ, बाँकी तीन युग समाप्त भइसकेको प्रतीकस्वरूप ती खम्बा भाँचिएका छन् । धार्मिक जनश्रुति अनुसार, जब यो अन्तिम खम्बा – कलियुगको प्रतीक पनि भाँचिनेछ, तब यो युगको पनि अन्त्य हुनेछ र सँगै संसार पनि समाप्त हुनेछ ।

इतिहास र वास्तुकला
केदारेश्वर मन्दिरको निर्माण प्राचीन कालमा कलचुरी वंशद्वारा ६ औं शताब्दीमा भएको मानिन्छ । यद्यपि, ११ औं शताब्दीमा मात्र यो गुफा पुनस् खोजिएको थियो । मन्दिर प्राकृतिक चट्टानको गुफाभित्र अवस्थित छ र यहाँ एउटा ठुलो शिवलिंग छ, जसलाई चारैतिरबाट पानी भरिएको कुण्डले घेरेको छ । यहाँ पुग्नको लागि कठिन यात्रा गर्नुपर्छ, जुन साहसी पर्यटक र भक्तजनका लागि एक आकर्षण पनि हो ।

धार्मिक महत्त्व र जनविश्वास
विशेषगरी सावन महिनामा (श्रावण) यो मन्दिरमा श्रद्धालुहरूको भीड लाग्दछ, किनभने सावनलाई भगवान शिवको प्रिय महिना मानिन्छ । भक्तजनहरू यहाँ आएर शिवलिंगको दर्शन मात्र होइन, चार युगहरूद्वारा प्रतिनिधित्व गरिएका खम्बाहरूको अवलोकन पनि गर्दछन् ।

एक रोचक विश्वास अनुसार, यी खम्बाहरूको उचाइ पनि युग अनुसार परिवर्तन भइरहन्छ । कलियुगको खम्बा झन् झन् सानो हुँदै गएको विश्वास गरिन्छ, जुन खम्बाको अवशेषात्मक अवस्था र बिस्तारै हुने क्षयलाई धार्मिक व्याख्याले जोडिएको छ ।

रहस्य, विश्वास वा वास्तुकला
यो मन्दिरको रहस्यलाई वैज्ञानिक दृष्टिकोणले हेर्दा, चट्टानी बनावट र समयक्रममा भएको क्षयको कारणले खम्बा भाँचिनु स्वाभाविक हो । यद्यपि, धार्मिक विश्वास र जनश्रुतिहरूले यसलाई एक प्रतीकात्मक घटनासँग जोडेको छ । यस्तो रहस्यले धार्मिक स्थलहरूमा आस्था थप गाढा बनाउँछ, जसले धार्मिक पर्यटनलाई पनि प्रोत्साहन दिन्छ ।

केदारेश्वर गुफा मन्दिर केवल एउटा धार्मिक स्थल होइन, यो एउटा यस्तो स्थान हो, जहाँ पुरानो इतिहास, वास्तुकला, प्रकृति र जनविश्वासले संगालो बनाएको छ । चाहे त्यो खम्बा वास्तवमै कलियुगको अन्त्यको संकेत होस् वा केवल एक वास्तुकलात्मक संयोग, यसले हाम्रो संस्कृति र विश्वास प्रतिको गहिरो सम्बन्ध अवश्य देखाउँछ । यदि तपाईं नेपाल वा भारतमा हुनुहुन्छ भने, यस रहस्यमय मन्दिरको दर्शन जीवनमा एक पटक अवश्य गर्नुहोस् ।