काठमाडौं । सामान्यतया सबै विद्यार्थीहरुले १५ देखि १६ वर्षको उमेरमा कक्षा १० सम्मको पढाइलाई पुरा गर्छन् । पहिले कक्षा १० सम्मको पढाइलाई स्कुल शिक्षा र कक्षा ११ देखि माथिको पढाइलाई उच्च शिक्षाको रुपमा लिने गरिन्थ्यो । तर, पछिल्लो समयमा नेपालमा कक्षा ११ र १२ लाई पनि विद्यालय माध्यमिक शिक्षा अन्तर्गत राखिएको छ ।

सामान्यतया कक्षा १० सम्म पढ्ने विद्यार्थीहरुले के पढ्ने, कुन विषय पढ्दा व्यवहारिक हुन्छ भन्ने जस्ता प्रश्नहरुको सिर्जना गर्ने र त्यसको जवाफ खोज्ने क्षमता कम राख्छन् । त्यसैले उनीहरुले अभिभावकले भनेको, स्कुलले व्यवस्था गरेको र साथीसँगीको संगतले विषय छनौट गर्ने गरेको पनि पाइन्छ । त्यो मात्रै नभएर कक्षा १० सम्मको तहमा विद्यार्थीहरुलाई धेरै विषय छनोट गरेर पढ्ने सुविधा पनि हुँदैन ।

कक्षा १० पास भइसकेपछि अर्थात एसईई उत्तिर्ण गरेपछि विद्यार्थीहरु मनोवैज्ञानिक रुपमा केहि स्वतन्त्र भएको र आफ्नो आगामी जीवन प्रति पनि थप जिम्मेवार भएको महशुस गर्छन् । जस कारणले गर्दा विद्यार्थीहरुले आगामी दिनमा आँफू कस्तो मान्छे बन्ने र त्यसको लागि के विषय पढ्दा राम्रो होला भनेर सोच्ने कोसिस गर्छन् ।

सोही बेलामा विद्यार्थीहरुलाई सहि सुझाव तथा सल्लाहको आवश्यकता पर्छ । त्यसैले, आज हामीले भर्खरै एसईई उत्तिर्ण गरेका विद्यार्थीहरुलाई आगामी दिनमा विषय छनोटको लागि सजिलो होस भनेर एसईई पछि के पढ्ने भन्ने विषयमा जानकारी दिने कोसिस गरेका छौं ।

विज्ञान  (Science):
रुचि : विज्ञान, गणित, टेक्नोलोजी, र अनुसन्धानमा रुचि हुने विद्यार्थीहरूले विज्ञान विषय छनोट गर्न सक्छन् ।
क्षमता : गणित र विज्ञानमा राम्रो गर्ने, समस्याहरू हल गर्न रुचि राख्ने र तार्किक सोच भएको विद्यार्थी ।
भविष्य : इन्जिनियरिङ, मेडिकल, बायोटेक्नोलोजी, फार्मेसी, कम्प्युटर साइन्स र अन्य प्राविधिक क्षेत्रमा करियर बनाउने सोच भएका विद्यार्थी ।
उदाहरण : एसईईमा गणित र विज्ञान विषयमा राम्रो अंक ल्याउने विद्यार्थीले विज्ञान विषय छनोट गर्न सक्छन् ।

व्यवस्थापन (Management):
रुचि : व्यवसाय, वित्त, व्यवस्थापन र उद्यमशीलतामा रुचि हुने विद्यार्थी ।
क्षमता : सङ्गठनात्मक क्षमता, नेतृत्व कौशल र संख्यात्मक सोच भएको विद्यार्थी ।
भविष्य : व्यवस्थापन, एकाउन्टिङ, बैंकिङ, फाइनान्स, मार्केटिङ र उद्यमशीलता जस्ता क्षेत्रमा करियर बनाउने योजना भएका विद्यार्थी ।
उदाहरण : गणित र सामाजिक अध्ययनमा राम्रो प्रदर्शन गर्ने विद्यार्थीले व्यवस्थापन विषय छनोट गर्न सक्छन् ।

मानविकी (Humanities):
रुचि : इतिहास, साहित्य, समाजशास्त्र, मनोविज्ञान र कला क्षेत्रमा रुचि हुने विद्यार्थी ।
क्षमता : लेखन कौशल, विश्लेषणात्मक सोच र सामाजिक मुद्दाहरूमा रुचि भएको विद्यार्थी ।
भविष्य : सामाजिक कार्यकर्ता, पत्रकारिता, कानुन, शिक्षा र सार्वजनिक प्रशासन जस्ता क्षेत्रमा करियर बनाउने विद्यार्थी ।
उदाहरण : सामाजिक अध्ययन र नेपालीरअंग्रेजी विषयमा राम्रो अंक ल्याउने विद्यार्थीले मानविकी विषय छनोट गर्न सक्छन् ।

शिक्षा (Education):
रुचि : शिक्षा, अध्यापन र बालबालिका तथा किशोरकिशोरीको विकासमा रुचि हुने विद्यार्थी ।
क्षमता : धैर्यता, सुसंगतता र शिक्षा क्षेत्रको ज्ञान भएको विद्यार्थी ।
भविष्य : शिक्षक, शिक्षा परामर्शदाता र शिक्षण व्यवस्थापन जस्ता क्षेत्रमा करियर बनाउने विद्यार्थी ।
उदाहरण : सबै विषयमा सन्तुलित प्रदर्शन गर्ने र अध्यापनमा रुचि राख्ने विद्यार्थीले शिक्षा क्षेत्र छनोट गर्न सक्छन् ।

सूचना प्रविधि  (Information Technology):
रुचि : कम्प्युटर, प्रोग्रामिङ र टेक्नोलोजीमा रुचि हुने विद्यार्थी ।
क्षमता : तार्किक र विश्लेषणात्मक सोच, समस्या समाधान गर्ने कौशल र टेक्नोलोजीमा रुचि भएको विद्यार्थी ।
भविष्य : सफ्टवेयर विकासकर्ता, नेटवर्किङ, साइबर सुरक्षा र डाटा एनालिसिस जस्ता क्षेत्रमा करियर बनाउने विद्यार्थी ।
उदाहरण : कम्प्युटर विज्ञान र गणितमा राम्रो प्रदर्शन गर्ने विद्यार्थीले आईटी विषय छनोट गर्न सक्छन् ।

कृषि विज्ञान (Agricultural Science):
रुचि : कृषि, वनस्पति विज्ञान र वातावरण संरक्षणमा रुचि हुने विद्यार्थी ।
क्षमता : जैविक विज्ञानमा ज्ञान, प्रयोगात्मक कार्यमा रुचि र वातावरणीय सोच भएको विद्यार्थी ।
भविष्य : कृषि वैज्ञानिक, वातावरण विज्ञ, कृषि व्यवसाय व्यवस्थापक र अनुसन्धानकर्ता जस्ता क्षेत्रमा करियर बनाउने विद्यार्थी ।
उदाहरण : जैविक विज्ञान र पृथ्वी विज्ञानमा राम्रो अंक ल्याउने विद्यार्थीले कृषि विज्ञान विषय छनोट गर्न सक्छन् ।

विद्यार्थीहरूले आफ्नो रुचि, क्षमता, र भविष्यको करियर लक्ष्यलाई ध्यानमा राखेर विषय छनोट गर्नु महत्वपूर्ण छ । पहिलो नम्बरमा आफ्नो रुची चाहिँ पहिचान गर्नुपर्छ । तपाईं के मा राम्रो गर्न सक्नुहुन्छ ? के कुरामा तपाईलाई मज्जा आउँछ रु के काम गर्दा सामाजिक सञ्जाल चलाउनु पर्दैन, घडी पनि हेर्नु पर्दैन र अल्छि पनि लाग्दैन त्यो विधा पहिचान गर्नुपर्छ । यसको लागि तपाईंले आफ्नो शिक्षक र अभिभावकको सहयोग लिन सक्नुहुन्छ ।