हरिद्वार । साउन महिना चलिरहेको छ। शिवभक्तहरू जलाभिषेकका लागि उत्साहित छन्। कावड यात्रामा सहभागी भक्तजनहरू बाबा महादेवलाई जल चढाउन यात्रा गरिरहेका छन्।

तर प्रश्न उठ्छ- किन शिवलिङ्ग  नै महादेवको प्रतीक बन्यो ? मूर्तिको सट्टा लिङ्गको पूजन किन यति महत्वपूर्ण मानिन्छ ?

शिवलिङ्ग को उत्पत्ति र महत्त्व
‘लिङ्ग ’ को अर्थ हुन्छ चिन्ह वा प्रतीक। संस्कृतमा भनिन्छ—‘आकृति जाति लिङ्गाख्या’ अर्थात् कुनै वस्तु वा तत्वको पहिचान दिने चिन्ह नै लिङ्ग हो। शिवपुराणका अनुसार शिवलिङ्गको पहिलो रूप एक ज्योति स्तम्भ थियो—जसलाई ‘प्रणव’ अर्थात् ॐ भनिन्छ। यो सूक्ष्म लिंगम रूप अव्यक्त, निर्विकार र निराकार ब्रह्मको प्रतीक हो।

ब्रह्माण्डको स्वरूप नै लिङ्ग हो। विष्णुको प्रतीक शालिग्राम जस्तै, शिवको निराकार ईश्वर रूप लिङ्गमा स्थापित गरिएको हो।

प्रथम शिवलिङ्ग र ब्रह्मा-विष्णुको कथा

स्वामी अखण्डानन्दका अनुसार पद्म कल्पको आरम्भमा ब्रह्मा क्षीर सागर पुगे। नारायण त्यहाँ शेषनागको शैय्यामा विश्राम गरिरहनु भएको थियो। ब्रह्मालाई लाग्यो— म जगतपिता हुँ, मलाई सम्मान दिइएन। रिसको झोकमा उनले नारायण माथि प्रहार गरे। त्यसपछि नारायणको दायाँ भागबाट भगवान विष्णु प्रकट भए र ब्रह्मासँग युद्ध शुरू भयो।

जब युद्ध अत्यन्त घातक हुन थाल्यो, त्यही बेला भगवान शिव एक अनन्त ज्योतिर्मय स्तम्भको रूपमा प्रकट भए—यो फाल्गुन कृष्ण चतुर्दशीको रात थियो, जुन दिन ‘महाशिवरात्रि’ नामले प्रसिद्ध छ।

ब्रह्मा र विष्णु अचम्मित भए। स्तम्भको आदि–अन्त पत्ता लगाउन ब्रह्मा माथि आकासतर्फ गए भने विष्णु पातालतर्फ। विष्णु मूलसम्म पुग्न सकेनन् र फर्किए। ब्रह्माले झूट बोलेर केतकी फूल र गाईलाई साक्षी बनाए। शिवले प्रकट भएर ब्रह्माको झूटको पर्दाफास गरे। ब्रह्माको एक मुख काटियो र उनलाई श्राप दिइयो—लोकमा तिम्रो पूजा हुनेछैन, केवल यज्ञ र पुष्करमा मात्र।

शिवलिंग पूजा र पार्थिव लिङ्गको महत्व

शिवले आदेश दिए कि यो लिङ्ग निराकार ब्रह्मको प्रतीक हो, यसको आराधना गर। त्यस दिनदेखि शिवलिङ्गको पूजा र जलाभिषेकको परम्परा शुरू भयो। विष्णु र ब्रह्माले गंगाजलले अभिषेक गरे र शिवलाई प्रसन्न बनाए।

विष्णु र ब्रह्माका आग्रहमा शिवले आफूलाई १२ ज्योतिर्लिङ्गमा विभाजित गरे-जसको पूजन आज पनि निरन्तर गरिन्छ।

विशेषगरी पार्थिव लिङ्ग -माटोबाट बनाइएको शिवलिङ्ग’ लाई सबैभन्दा श्रेष्ठ मानिन्छ। कलियुगमा यसको पूजनले मनोकामना पुरा हुने विश्वास गरिन्छ। पार्थिव लिंगको पूजनले प्राप्त हुने फलमा मनोकामना प्रमुख मानिन्छ ।

पार्थिव लिङ्ग संख्या यस्तो हुनुपर्छः

बुद्धि प्राप्तिका लागि, १०००

धन प्राप्तिका लागिः १५००

वस्त्र र आभूषणका लागिः ५००

भूमि प्राप्तिका लागिः १०००

करुणा र दया प्राप्तिका लागिः ३०००

तीर्थयात्राको इच्छाः ४०००

मोक्ष प्राप्तिका लागिः १ करोड

निष्काम भावले पूजन गर्दा मोक्ष प्राप्त हुन्छ। पार्थिव लिंगको पूजा करोडौं यज्ञको बराबर फलदायी मानिन्छ।

विश्लेषणः

यो कथा र संस्कृतिक मान्यता हिन्दू धर्ममा शिवलिङ्गको महत्वलाई गहिराइमा बुझाउँछ।

शिवको निराकार रूप लिङ्गमार्फत ब्रह्माण्डको प्रतीकको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। यो केवल पूजा होइन—भक्तिको चरम सीमा हो, जहाँ सत्यको महिमा र असत्यको दण्ड स्पष्ट देखिन्छ। पार्थिव लिङ्ग कलियुगमा सबैभन्दा प्रभावशाली मानिन्छ, जसले सामान्य मानिसहरूलाई पनि धर्म, भक्ति र मुक्ति प्राप्तिको मार्गमा उभ्याउने सामर्थ्य राख्दछ।