काठमाडौं । यदि तपाईसँग कुकुर वा बिरालो छ भने तपाईंले तिनीहरूलाई अचानक चकित भएको, भुक्ने वा निद्राको बेला आफ्ना पञ्जाहरू हल्लाउँदै गरेको देख्नुभएको होला। कहिलेकाहीँ कुकुरहरू सुतेको बेला दौडिए जस्तो व्यवहार पनि गर्छन्। यस्तो लाग्न सक्छ कि तिनीहरू कसैलाई पछ्याइरहेका छन् वा कुनै खतराबाट भएकाले डराइरहेका छन्।

धेरैलाई यो सामान्य लाग्छ, तर वैज्ञानिकहरूले यो रहस्यको खोजी गरेर प्रमाणित गरेका छन् कि मानिस जस्तै जनावरहरूले पनि सपना देख्छन्। ग्रीक दार्शनिक एरिस्टोटलले पनि आफ्नो समयमा भनेका थिए कि जनावरहरूले सपना देख्ने गर्छन् ।

आजको वैज्ञानिक उपकरणको सहयोगले यो कुरा अझ स्पष्ट भएको छ कि जनावरहरूको मस्तिष्क पनि निद्राको समयमा सक्रिय रहन्छ र तिनीहरूले आफ्नो दिनको अनुभवहरू पुनः प्राप्त गरिरहेका हुन्छन् ।

सन १९५० को दशकमा वैज्ञानिकहरूले रेम (द्रुत आँखा आन्दोलन) निद्रा पत्ता लगाएका थिए, जुन मानव सपना देख्ने चरण हो। यस अवधिमा आँखा द्रुत गतिमा चल्छ, शरीर चल्छ र मुटुको धड्कन तेज हुन्छ।

यस्तै अवस्था जनावरहरूमा पनि भेटिएको छ, जसले उनीहरूले पनि सपना देख्न सक्छन् भन्ने प्रमाणित गर्छ। बिरालो, मुसा र चराहरूमा गरिएको प्रयोगले जनावरहरू पनि सपनामा दौडने, गाउने र शत्रुसँग लड्ने गरेको भेटिएकाे छ।

वैज्ञानिकहरूले ईईजी मेसिनको सहायताले जनावरहरूको मस्तिष्क गतिविधि नापे र पत्ता लगाए कि तिनीहरूको निद्राले उही ढाँचा दोहोर्याएको छ, जुन ब्यूँझँदा देखिएका अनुभवहरूसँग सम्बन्धित थियो। यसले संकेत गर्छ कि जनावरहरूले पनि उनीहरूले दिनमा जे देख्छन् वा जे गर्छन् उनीहरूले सपनामा महसुस गर्न सक्छन् ।

क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय र फ्रान्सका वैज्ञानिकहरूले मिलेर केही विशेष जनावरहरूमा अनुसन्धान गरेका थिए। उदाहरणका लागि, एउटा अनुसन्धानले देखाएको छ कि ‘जेब्रा फिन्च’ भनिने चराहरूले सुत्दा पनि दिनमा झै निन्द्रामा पनि गीतहरू गाउने गरेका हुन्छन् । मुसाहरूमा गरिएको अध्ययनले भने उनीहरूले सपनामा भुलभुलैया जस्तो ठाउँहरू खोज्ने गरेकाे पत्ता लगाएका थिए ।

फ्रान्सेली वैज्ञानिक मिशेल जोभेटले बिरालाहरूमा एउटा प्रयोग गरे, जसमा सुत्ने बेला मांसपेशीहरूलाई चल्नबाट रोक्ने स्नायुहरू काटिएका थिए। यसपछि बिरालाहरू सपनामा हिंड्न थाले र काल्पनिक शत्रुहरूसँग लडिरहेको समेत देखियो। यो अनुसन्धानले देखाउँछ कि जनावरहरूको दिमाग सपनामा कति सक्रिय हुन्छ भन्ने कुरा । केही वैज्ञानिकहरूले कीराहरूले पनि सपना देख्छन् कि भनेर बुझ्न ‘जम्पिङ स्पाइडर’ हरूमाथी अध्ययन गरेका थिए ।

तर, सबै जनावरहरूले सपना भने देख्दैनन्। वैज्ञानिकहरूका अनुसार आरईएम निद्रामा जाने जनावरहरू मात्र ती हुन्, जो अलिकति कठाेर मन भएका हुन्छन्, जस्तै कुकुर, बिराला र बाँदर र परेवा, सुता र गिरगिटजस्ता केही चराहरू। अर्कोतर्फ, जसरी डल्फिनहरू एउटा आँखा खुला राखेर सुत्छन्, त्यसरी नै तिनीहरूको मस्तिष्क पूर्ण रूपमा एकैसाथ सुत्दैन।

यस कारणले गर्दा तिनीहरूको सपना अनुसन्धान गर्न गाह्रो छ। कोआलाजस्ता केही जनावरहरू दिनमा २० घण्टासम्म सुत्छन् तर तिनीहरूले सपना देख्छन् भन्ने कुनै प्रमाण छैन। माकुरा र माछा जस्ता जीवहरूमा सपना देख्ने सम्भावना कम मानिन्छ तर तिनीहरूमा थप अनुसन्धान जारी रहेकाे उनीहरूकाे तर्क रहेकाे छ।

वैज्ञानिकहरू भन्छन् कि प्रविधिको विकाससँगै हामी जनावरहरूको सपनालाई अझ गहिरोसँग बुझ्न सक्षम हुनेछ ।