काठमाडौं । वायु, पानी र ध्वनी प्रदुषणपछि अब नयाँ खतरा बढ्दै गएको छ, त्यो खतरा हो प्रकाश प्रदूषण । प्रकाश प्रदूषणले विश्वको सबैभन्दा ठूलो टेलिस्कोपलाई खतरामा पारेको छ। अन्तरिक्षमा नजर राख्ने विज्ञहरूले पनि यसबारे चेतावनी दिएका छन् । उनीहरू भन्छन्, ‘हाइड्रोजन ऊर्जा आयोजनाबाट निस्कने प्रकाश प्रदूषणले युरोपेली सदर्न अब्जर्भेटरीको भेरी लार्ज टेलिस्कोपका लागि कठिनाइ बढाएको छ ।’

यस्तो अवस्थामा प्रश्न उठ्छ कि प्रकाशले उज्यालो दिने काम गर्छ, त्यसो भए प्रदूषण कसरी सृजना हुन्छ ? प्रकाश प्रदूषण के हो र यसले कसरी खतरा निम्त्याउँछ र यसको प्रभाव के हुन्छ ? यसको कारण पृथ्वीमा बढ्दो कृत्रिम प्रकाश हो। यो यति धेरै बढ्दै गएको छ कि रातको आकाशबाट सौर्यमण्डलका ताराहरू र घटनाहरू हेर्न गाह्रो भइरहेको छ। प्रकाश प्रदूषणले वेरी लार्ज टेलिस्कोपको दक्षता ३० प्रतिशतले घटाउन सक्ने विज्ञहरू बताउँछन् ।

टेलिस्कोपको क्षमता गुमाउँदा खगोलविद्हरूको लागि समस्या उत्पन्न हुन सक्छ। उनीहरूलाई सौर्यमण्डलका घटनाहरू हेर्न र बुझ्न गाह्रो हुन सक्छ किनभने टेलिस्कोपहरूले अन्तरिक्षमा देखिने परिवर्तनहरू र तिनीहरूको प्रभावहरूको भविष्यवाणी गर्न सजिलो बनाउँदछ तर प्रकाश प्रदुषणले भने त्यसबाट काम गर्न रोकिराखेको छ।

टेलिस्कोपको लागि कठिनाई बढ्नुको कारण यसको स्थान हो। युरोपियन सदर्न अब्जर्भेटरीको धेरै ठूलो टेलिस्कोप दक्षिण अमेरिकी देश चिलीमा स्थापित छ। टेलिस्कोप चिलीको अटाकामा मरुभूमिमा छ ताकि आकाशीय घटनाहरू रातमा सजिलै देख्न र बुझ्न सकिन्छ। अमेरिकीन कम्पनी एइएस इनर्जीले चिलीमा ठूलो नवीकरणीय हाइड्रोजन प्लान्ट निर्माण गर्ने योजना बनाएको छ। यो अब्जर्भेटरी रहेको ठाउँबाट केही किलोमिटर टाढा मात्र हुनेछ। यस परियोजनाबाट हुने प्रकाश प्रदूषणले अब्जर्भेटरी र भिएलटी टेलिस्कोपको सञ्चालनमा ठूलो जोखिम निम्त्याउँने बैज्ञानिकहरूले बताएका छन् ।

यो आयोजना ३,०२१ हेक्टरमा फैलिएको छ। यहाँ एक औद्योगिक पार्क छ, जसमा तीन सौर्य फार्म, तीन पवन फार्म, ब्याट्री भण्डारण प्रणाली र हाइड्रोजन उत्पादन सुविधा हुनेछन।

युरोपेली दक्षिणी अब्जर्भेटरीले अनुमान गरेको छ कि यो परियोजनाले लगभग २० हजार मानिसहरूको शहर जत्तिकै प्रकाश प्रदूषण उत्पन्न गर्नेछ। पार्कको भागहरू युरोपेली दक्षिणी पर्यवेक्षकको टेलिस्कोपबाट ५ किलोमिटर टाढा मात्र हुन सक्छ र भविष्यमा हुने कुनै पनि विस्तारले रातको आकाशको लागि प्रकाश प्रदूषण अझ खराब बनाउन सक्छ।

यदि यसो भयो भने टेलिस्कोपलाई यसको क्षमता बढाउन अझ राम्रो टेक्नोलोजी चाहिन्छ ताकि यसले आफ्नो काम राम्रोसँग गर्न सकोस । यसमा थप लगानी गर्नुपर्छ । अन्तरिक्ष जानकारी सङ्कलन वैज्ञानिकहरूको लागि महँगो हुनेछ। त्यसले प्रकाश प्रदुषणले विश्वको सबैभन्दा ठुलो टेलिस्कोप जोखिममा परेको छ ।