काठमाडौं । प्रशान्त महासागरको गहिरो पानीको मुनि पूरै संसार लुकेको थियो, जुन अहिले वैज्ञानिकहरूले नयाँ खुलासा गरेका छन्। एक महासागर विज्ञान अभियानको क्रममा कुक टापुहरू नजिकै समुद्रीतटको धेरै पानीमुनि ज्वालामुखीहरू फेला पारेका छन । अचम्मको कुरा यो हो कि यी मध्ये केही ज्वालामुखी अझै सक्रिय हुन सक्ने देखिएको छ ।

यी ज्वालामुखीहरू हवाईबाट ४७०० किलोमिटर दक्षिणमा अवस्थित छन्। यी सक्रिय भए गहिरो समुन्द्रमा एउटा अनौठो इको सिस्टम बन्न सक्ने खोजकर्ता वैज्ञानिकहरुको विश्वास छ । यद्यपि, ज्वालामुखी गतिविधिको कुनै स्पष्ट संकेत अहिलेसम्म फेला परेको भने छैन।

हालसम्म यस क्षेत्रमा विस्तृत अनुसन्धान नभएको सिबेड मिनरल्स अथोरिटी (एसबीएमए) का विज्ञहरू बताउँछन् । नयाँ नक्सालाई पूर्णतया विश्लेषण गरेपछि वैज्ञानिकहरूले भविष्यमा यी क्षेत्रहरू सजिलैसँग अनुसन्धान गर्न सक्षम हुनेछन्।

कुक टापुहरू फ्रेन्च पोलिनेशिया र अमेरिकी सामोआ बीचमा अवस्थित १५ टापुहरूको समूह हो। यी टापुहरू लाखौं वर्ष पहिले बनेका थिए, जब प्यासिफिक प्लेट पृथ्वीको आवरणमा म्याग्मा हटस्पटबाट पार भएको थियो। जसरी हवाई टापुहरू बनेका थिए।

हटस्पट एउटा स्थान हो जहाँ तातो म्याग्मा आवरणबाट उठ्छ र क्रस्टमा पुग्छ र ज्वालामुखी गतिविधिहरू सुरु हुन्छ। जब म्याग्मा बारम्बार विस्फोट हुन्छ र पानीमा चिसो हुन्छ, बिस्तारै समुद्र मुनि ज्वालामुखी पहाडहरू बन्छन्। यदि यो प्रक्रिया लामो समयसम्म जारी रह्यो भने यी ज्वालामुखीहरू पानीको सतहभन्दा माथि देखा पर्न सक्छन् र नयाँ टापु बनाउन सक्छन्।

कुक टापुहरूमा रहेका अधिकांश ज्वालामुखीहरू लाखौं वर्ष पुराना छन्। तर रारोटोंगा र आइतुटाकी टापुको चट्टानमा नयाँ र पुरानो ज्वालामुखी ढुङ्गाको मिश्रण भेटिएको छ। यसको मतलब यी टापुहरू भर्खरै बनेका थिए। वैज्ञानिकहरूले पत्ता लगाए कि रारोटोंगाको सबैभन्दा कान्छो ज्वालामुखी चट्टान मात्र १.२ मिलियन वर्ष पुरानो छ।

भर्खरै वैज्ञानिकहरूले कुक टापुको समुद्री तलामा लुकेको ज्वालामुखीको चट्टानहरू अध्ययन गरेका थिए। यो क्षेत्र रारोटोंगाबाट ६० किलोमिटर दक्षिण–पूर्वमा अवस्थित छ र यस ज्वालामुखीलाई ‘तमा’ नाम दिइएको छ। यी चट्टानहरूको उमेर मात्र ६ लाख ७० हजार वर्ष पुरानो भएको खुलेको छ । जुन कुक टापुहरूमा पाइने सबैभन्दा कान्छो ज्वालामुखी चट्टान हो।

यस खोजको आधारमा वैज्ञानिकहरूले रारोटोंगादेखि तमाको दक्षिणपूर्वमा धेरै अन्य पानीमुनि ज्वालामुखीहरू हुन सक्ने अनुमान गरेका छन्। यी रहस्यमय ज्वालामुखीहरूको खोजी गर्न आरटेक्स २०२५ अभियान सुरु गरिएको थियो। यसको उद्देश्य रारोटोंगा वरपरको समुद्रीतटको विस्तृत नक्सा बनाउनु थियो। यस अभियानका क्रममा वैज्ञानिकहरुले समुद्रको पिधमा एक किलोमिटर अग्लो ज्वालामुखी ‘पेपे’ पत्ता लगाएका हुन् ।

यद्यपि, अहिलेसम्म वैज्ञानिकहरूले यी ज्वालामुखीहरू सक्रिय छन् वा छैनन् भन्ने पूर्ण रूपमा पुष्टि गर्न सकेका छैनन्। यसका लागि उनीहरुले सिधै गएर ढुंगाको नमूना लिनु पर्ने हुन्छ । वैज्ञानिकहरूको टोली अब यस क्षेत्रको भ्रमण गर्न चाहन्छन। तिनीहरूको उद्देश्य ज्वालामुखी चट्टानहरूको नमूना सङ्कलन र तिनीहरूको सही उमेर पत्ता लगाउनु हो। यसका साथै यी ज्वालामुखीहरूको तापका कारण समुन्द्रमा कुनै अनौठो जीवन फस्टाएको छ कि छैन भन्ने पनि यो खोजले पत्ता लगाउने छ ।