काठमाडौं । सन् २०१३ मा उत्तरी अमेरिकाको प्यासिफिक तटमा एउटा अनौठो रोग फैलियो । यसले लाखौं ‘सनफ्लावर सी स्टार’, याे स्टार फिसकाे एक प्रजाति हाे, उनीहरूको ज्यान लियो। अहिले यो रोग मेक्सिकोबाट अलास्कासम्म फैलिएको छ । जसका कारण यस क्षेत्रमा पाइने समुद्री जीव केही दिनमै टाँसिने पदार्थमा परिणत हुन थालेका छन् ।

सी स्टार वेस्टिङ डिजिज (एसएसबिडी) भनिने यो रोगले ‘सनफ्लावर सी स्टार’ हरूलाई यति धेरै तहसनहस बनायो कि तिनीहरूको शरीर भाँचियो र तिनीहरूका अंगहरू पग्लन थाले। यसलाई समुद्रमा जंगली प्रजातिलाई असर गर्ने सबैभन्दा ठूलो रोग मानिन्थ्यो र यसलाई महासागरको १० ठूला नखुलेका रहस्यहरू मध्ये एक मानिएको थियो । विगत १० वर्षदेखि वैज्ञानिकहरू यो रोगको कारण के हो भनेर पत्ता लगाउने प्रयास गरे पनि सकिरहेका थिएनन ।

तर, अब पाँच वर्षको कडा परिश्रम पछि वैज्ञानिकहरूको अन्तर्राष्ट्रिय टोलीले यसको जवाफ फेला पारेको छ। यस अनुसन्धानमा धेरै देशका विश्वविद्यालय, सरकारी र गैरसरकारी संस्थाका विज्ञहरू संलग्न थिए। उनीहरूको मिहिनेतले यो रोग लाग्ने नयाँ ब्याक्टेरिया रहेको पत्ता लागेको छ, जसको नाम ‘भिब्रियो पेक्टिनिसिडा’ हो । 

यी ब्याक्टेरिया तातो पानीको क्षेत्रमा फस्टाउँछ। मानव गतिविधि वा ग्लोबल वार्मिङका कारण समुद्रको पानी निरन्तर तातो हुँदै गएको छ, जसका कारण यी ब्याक्टेरिया पनि सजिलै बढ्दै गएका छन् ।

यो रोगले विशेष गरी ‘सनफ्लावर सी स्टार’ लाई सबैभन्दा बढी असर गर्छ। यो ‘सनफ्लावर सी स्टार’ संसारको सबैभन्दा ठूलो ‘सी स्टार’ हुन्, जुन साइकलको टायर जत्तिकै ठूलो र २४ वटा हात हुन सक्छ। यो एक शिकारी प्राणी हो, जसले समुद्रमा सन्तुलन कायम राख्छ। तर, यो रोगले लगभग ६० करोड ‘सनफ्लावर सी स्टार’ हरू नष्ट गरिदिएको छ, जसले गर्दा यो प्रजाति अहिले गम्भीर रूपमा लोपोन्मुख हुदैँ गएका छन् ।

‘सनफ्लावर सी स्टार’ हरूले समुद्रमा केल्प वनहरू जोगाउन मद्दत गर्छन् किनभने तिनीहरू समुद्री अर्चिनहरू खान्छन्। तर जब ‘सनफ्लावर सी स्टार’ हरू मरे, अर्चिनहरूको संख्या बढ्यो र केल्प वनहरू नष्ट भयो। यसले महासागरको जैविक विविधतामा ठूलो क्षति पु¥याएको छ । माछा मार्ने र पर्यटनबाट हुने करोडौंको आम्दानी पनि प्रभावित भएको छ । 

समुन्द्र मुनीका केल्प वनहरूले महत्त्वपूर्ण कार्यहरू गर्दछ, जस्तै पानी शुद्ध गर्ने, किनारहरूलाई क्षयबाट जोगाउने र कार्बनलाई अलग गर्ने, जसले जलवायु परिवर्तनसँग लड्न मद्दत गर्दछ। तिनीहरूको विनाशले समुद्री पारिस्थितिकी प्रणालीमा ठूलो चोट पुर्यायो।

वैज्ञानिकहरूलाई यो ब्याक्टेरिया पत्ता लगाउन धेरै गाह्रो भयो किनभने ‘विब्रियो पेक्टेनिसिडा’ को केही विशेष विशेषताहरूले यसलाई लुकाउन मद्दत गरेको थियो । यो ब्याक्टेरियालाई ब्रिटिश कोलम्बिया विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ता एमी चानले अलग गरेका थिए र यसलाई एफएचसिएफ–३ नाम दिएका थिए। यो ब्याक्टेरिया तातो पानीमा बढी सक्रिय हुन्छ र जलवायु परिवर्तनका कारण समुद्रको तापक्रम बढ्दै जाँदा यो झन् खतरनाक हुन सक्छ।